دین و عقل

در قبال دین و عقل سه موضع متفاوت میتوان داشت:

1- ایمانگرایی: خود را یکسره به دین سپردن و بی اعتنایی به پرسشگری و نقادی عقلانی و حتی این ها را باعث گمراهی دانستن.

2- عقلگرایی حداکثری: اعتقاد به اینکه تمام گزاره های ایمانی و اعتقادی یک دین را میتوان و باید، با براهین عقلانی تبیین نمود. در اینجا عقل تنها معیار رد و اثبات گزاره های اعتقادی دین قرار میگیرد.

3- عقلگرایی انتقادی: اینجا عقل هم مجاز است و هم باید گزاره های اعتقادی را با براهین عقلانی تحلیل نماید اما به خود حق اثبات و رد یکجانبه گزاره ها را نمیدهد. در اینجا علاوه بر اینکه معرفت بخشی اعتقادات مورد توجه است؛ توجهی هم به جنبه های ماورایی و خاص این گزاره ها هست.

عقل گرایی و خطر تقلیل گرایی

.

به آن هایی که میخواهند همه چیز دنیا با عقلشان جور دربیاید بگویید عقلتان حتی بیشتر از آنی که پنداشته اید محترم و شریف است، اما اگر نپذیرید محدودیت هایش را و اگر سر جایش ننشانید چنان تصویر خطایی از خودش و خودتان و جهان پیش رویتان میسازد که نه حرمتی باقی بماند، نه شرافتی.  عقل موجود شریفی است که در محدوده تن -که آن هم شریف است- قرار داده شده تن در محدوده علیت و مکان و زمان و حواس و تجربه و قوانین تناقض و هزار محدوده دیگر اسیر است.

همچنین باید دانست که منابع معرفتی دیگری هم هست که اگر بی ارزششان بپنداریم خود را دچار تقلیل گرایی بزرگی کرده ایم. ایمان و حواس ظاهری و علوم مختلف و شهودهای عرفانی و عقلی و ... هم هست. عقل را باید سرجای خودش نشاند تا کارکرد صحیح خودش را پیدا کند...

عید فطر مبارک؟

چه رنجش را بر خودت هموار کرده باشی و چه نه؛ حتما به این فکر کرده ای که چرا باید یک چنین دستور عجیبی وجود داشته باشد! 

دین ها علاوه بر شریعت و اخلاق واجد یک بخش خیلی مهم تر و فربه تری هم هستند که جهان بینی نام دارد. و بزرگترین خدمتشان به آدمی هم همین است.  دین به جهان آدم معنا میدهد، مبدا و مقصد میدهد، علت میدهد، دلیل می دهد و از همه مهمتر فلسفه میدهد.

نه همه مردم، باید و نه همه آن ها را توان و زمان اینست که برای زندگی خودشان فلسفه سازی کنند. ولی چیزی که همه مردم به آن نیاز دارند ایمان و اطمینان قلبی است؛ به اینکه مبنایی که برای داوری هایشان، برای انتخاب هایشان، برای اخلاقشان و برای اعمالشان دارند درست است؛ خوب است و به نیکی می انجامد. دین این معیارها و ارزش ها را به رایگان به آدمی می بخشد و او را از سرگردانی و بدبینی و پوچ انگاری نجات می دهد.

اما ایمان آدمی از دست میرود اگر خودش را در معرض قرار ندهد. فرد دیندار باید ارتباط خود را در طول اوقاتش با منابع فیض بخش دین حفظ کند تا دینش حفظ شود. اگر غفلت کند و رها کند کم کم فراموشی و سردی می آورد و از ایمانش کم می شود. روزه و کلا دیگر عبادیات آدمی هم درست برای همین است. باید با اعتقاد، ایمان و برای محور اصلی اعتقادات دینی، یعنی خدا هم باشد تا اثر گذار شود. عبادیات یک کارکرد مهمش همین نور گرفتن قلب است از منابعی که دین برای آدمی به ودیعت نهاده. این هم که مومنین برای هم آرزوی قبولی عبادات میکنند یعنی برای هم آرزوی اثربخشی آن ها را دارند و اینکه قلبشان نور این اعمال را گرفته باشد و ایمانشان قوتی پیدا کرده باشد...

ارزش ایمان در زندگی

امروز درسی را آموختم که بسیار با ارزش است. باید مراقب باشیم که هیچ وقت، هیچ وقت، هیچ وقت ایمان کسی را از او نگیریم. این میتواند تمام دنیای یک انسان را نابود کند، میتواند حس باارزش بودن را و اندیشه غایتمندی و هدفمندی را از او بگیرد. میتواند زندگی یک انسان را در یک لحظه خالی کند، تمام سرگذشت و دستاوردهای یک نفر را از او بگیرد، تمام آنچه را که به آن افتخار میکند بی ارزش جلوه دهد و نهایتا او را در چنان بدبینی هراس انگیزی رها کند که به پوچی بیانجامد و سرنوشتی حزن انگیز را برایش رقم زند.

ایمان هر کس -هر چند از نظر دیگران احمقانه و بی ارزش باشد- ممکن است تمامِ داشته و سرمایه زندگی او باشد. 

باید بیاموزیم که با هر چیزی نمیشود شوخی کرد، حتی اگر میبینیم که ایمانی جاهلانه در کار است، و به راحتی میشود بی ارزش بودنش را اثبات نمود، باید بدانیم که این کار مسئولیتی باور نکردنی را بر دوشمان میگذارد که اگر از پسش بر نیامدیم ممکن است هزینه جبران ناپذیری به بار آورد. ادای پیامبران را درآوردن و سپس رها کردن فرد در برزخ تردید و شک کاری است به غایت غیراخلاقی و غیرمسئولانه که نشان از معرفت پایین و تجربه ناکافی دارد. باید یاد بگیریم که بعضی ها با ایمان خود زندگی میکنند، باید بیاموزیم که هر چیزی را نمیشود به بازی گرفت.